Boekbespreking: Markante Nederlandse Zionisten
Door drs. Jeannette Smole-de Graaff, artikel in ‘Het beloofde land, rosj hasjana 1997.
Markante Nederlandse Zionisten. F. Püttmann, H. Blok, F.J. Hoogewoud en J. Moëd (Red.). Amsterdam 1996, BV Uitgeverij De Bataafse Leeuw. ISBN 90 6707 403 9.
Prijs: fl. 35,= (leden FNZ fl. 25,=).
In 1993 is in Amsterdam een lezingencyclus over het Nederlandse zionisme gehouden. Deze lezingen, op initiatief van het Genootschap Nederland-Israël georganiseerd, vormen de kern van de publikatie Markante Nederlandse Zionisten. Niet ten onrechte hebben het landelijke Genootschap Nederland-Israël en de Federatie Nederlandse Zionisten gemeend dat het hier gepresenteerde materiaal voor een groter publiek toegankelijk zou moeten zijn. Met dat doel zijn de verschillende voordrachten gebundeld, enigszins bewerkt en in een historisch perspectief geplaatst.
Centraal in deze uitgave staan zes charismatische strijders voor de zionistische zaak in het vooroorlogse Nederland. De keuze is zeker niet volledig en zelfs min of meer willekeurig te noemen. Toch worden met deze beperkte kwantiteit geen concessies aan de kwaliteit gedaan.
Markante Nederlandse Zionisten beoogt beslist geen volledig overzicht te geven van de zionistische beweging; het “probeert een beeld op te roepen van de zeer uiteenlopende persoonlijkheden die het zionisme in Nederland gestalte hebben gegeven.”. En die doelstelling wordt bereikt.
De zes historische figuren worden in een context geplaatst, die de overige tekst van het boek vormt. Als opening is gekozen voor de in 1948 gepubliceerde terugblik op de begindagen van het zionisme van R.J. Spitz. Direct aansluitend volgt een inleiding van de historicus Dr. L. Blok, waarin deze een algemeen beeld schetst van het sterk verzuilde Nederland in dezelfde periode.
Het slothoofdstuk, dat de geschreven portretten uitleidt, geeft een overzicht van de ontwikkelingen van het zionisme, c.q. van de NZB/FNZ, na het ontstaan van de staat Israël. Aan de hand van uitspraken van de opeenvolgende voorzitters van deze organisaties wordt de lijn van 1945 tot aan vandaag doorgetrokken.
Binnen het bovengenoemde historische kader krijgt de lezer een beeld gepresenteerd van zes persoonlijkheden die op een interessante wijze contrasteren. Wat hen bindt is een onvoorwaardelijke inzet voor de zionistische zaak én een geestelijk formaat dat in alle gevallen diep respect afdwingt.
Het is een verdienste van de schrijvers dat zij – elk op eigen wijze – gestalte hebben weten te geven aan deze uitzonderlijke mensen in de ware zin des woords.
De hier gemanifesteerde strijdbaarheid voor een in die tijd nog lang niet gewonnen zaak, veroorzaakt bij de lezer onwillekeurig een gevoel van melancholie. Terwijl de pressie van een eeuwenlang bedreigd volk zonder thuisland G’d zij dank tot het verleden behoort, blijkt helaas ook het charisma van deze generatie voorvechters niet meer van deze tijd te zijn.
Als kritische kanttekening kan hier nog worden opgemerkt dat er in Markante Nederlandse Zionisten toch eerder sprake is van een historische schets, dan dat er werkelijk mensen van vlees en bloed gepresenteerd worden. Als die dimensie wel bereikt was, zou de uitgave een literaire meerwaarde hebben gekregen. Maar ook nu dat niet het geval is, is Markante Nederlandse Zionisten een alleszins lezenswaardige publikatie.
De zeven kernhoofdstukken van het boek zijn voor een breed publiek toegankelijk, zonder daarmee oppervlakkig te worden. Daarin schuilt de grote kwaliteit van deze uitgave.
Gezien de diversiteit van de auteurs is er geen eenheid van aanpak of stijl te verwachten. Maar juist omdat er slechts enkele facetten van het vooroorlogs zionisme worden belicht, is uniformiteit ook geen dwingende noodzaak. Bij een dergelijke publikatie zou zo’n eis te ver voeren. Evenmin kunnen de onvermijdelijke overlappingen hier als storend worden aangemerkt.
Markante Nederlandse Zionisten is een boek dat een intrigerend beeld oproept van de zionistische beweging in Nederland. Al lezend tekent de breuklijn zich scherp af tussen het zionisme van voor en na de Israëlische onafhankelijkheid van 1948.
Hoewel het niet de intentie van de redactie lijkt om een dergelijk contrast te presenteren, kan de lezer om dit gegeven niet heen.
Illustratief in dit opzicht is de uitspraak van Joop Meijers, één van de na-oorlogse NZB-voorzitters: “De Israëlische afhankelijkheid van de diaspora is verminderd, zowel in politieke als in financiële zin. De relatie kan nu ook veel gezonder zijn.
Er is veel meer wederzijdse kritiek mogelijk. Ik denk dat Israël steeds belangrijker is geworden voor het identiteitsgevoel van dat deel van de joden buiten Israël die seculier zijn en hun joodse identiteit ontlenen aan het bestaan van Israël. Als er al een afhankelijkheidsrelatie is, is die nu omgedraaid en is de gola afhankelijk van Israël – en niet andersom.”
Ook gezien tegen het licht van de honderdste verjaardag van het eerste WZO-congres wordt in Markante Nederlandse Zionisten – mogelijk onbedoeld – een universele vraagstelling aan de orde gesteld. De toekomst van het zionisme staat immers op tal van niveaus ter discussie. Met deze bundel opstellen krijgt de lezer de gelegenheid om deze actuele discussie in historisch perspectief te plaatsen. Een boek om zonder meer aan te raden dus.
