Interviewer door Dick Laning, journalist van de Zwolsche Courant.
Artikel in ‘Het beloofde land, pesach 1997.
Chassidische joden zul je bij een concert van Lija Hirsch niet snel aantreffen. Want de orthodox-joodse traditie staat niet toe dat een vrouw voor mannen zingt. Maar Lija Hirsch hoor je niet klagen. Ze treedt vaker op dan ooit. De belangstelling voor met name jiddisje muziek is nog nooit zo groot geweest.
Ruth Rubin, een autoriteit op het terrein van de jiddisje volksmuziek, leerde haar dat een volkslied volgens de traditie alleen zonder begeleiding gezongen mag worden. Lija Hirsch is haar, zoals ze zelf zegt, wat ontrouw geworden. “Het hoeft niet per se authentiek te zijn. Als het maar integer is”, is haar opvatting.
Hoewel Lija Hirsch les geeft aan het conservatorium in Zwolle, heeft ze zelf geen conservatorium doorlopen. Dat kan, want de zangeres doceert er Italiaans. “Ik heb Italiaans gestudeerd, maar ik heb altijd al gezongen. Eerst op eigen houtje, later heb ik een staatsexamen afgelegd. Hoewel ik eerst klassieke dingen heb gezongen, ben ik overgestapt op het jiddisj, omdat ik merkte dat ik me daarin beter durf te uiten”, vertelt ze.
In het centrum van de jiddisje muziek New York volgde ze lessen bij Zalmen Mlotek en Ruth Rubin. Hoewel ze ook in theaters heeft gestaan met Italiaanse volksliederen en sprookjes, is het toch voornamelijk het jiddisje lied dat ze met grote regelmaat zingt op podia in Nederland, België, Duitsland en Engeland.
Lija genoot een traditioneel joodse opvoeding. “Ik ben vrij orthodox opgevoed.”, zegt ze. “Thuis werd ook wel jiddisj gesproken. Mijn grootouders kwamen uit Polen. Mijn moeder is als klein kind naar Nederland verhuisd. Achteraf lag het misschien wel voor de hand dat ik jiddisje liederen zou gaan zingen. Een mens wordt toch mede door z’n opvoeding gevormd. Maar als tweede vak heb ik Duits gekozen. Dat ligt dan weer niet voor de hand. Het moet je denk ik gewoon liggen.”
Contact
Joods bloed is, vindt ze, niet nodig om jiddisje liederen te kunnen zingen. “Maar voor mij is het toch ook een manier van contact zoeken met de familie van mijn moeder. Ik wil die familie in ere houden. Ik ervaar het heel erg aan den lijve. De teksten voel ik als heel dichtbij.
Wat dat betreft is het niet te vergelijken met het Italiaans. Italiaanse liederen vind ik mooi, maar bij jiddisj heb ik vaak een hele tijd nodig om het te verwerken, voor ik het voor publiek kan zingen.
Het is nogal melancholiek en soms zo aangrijpend dat ik er eerst zelf mee om moet kunnen gaan.
Het is heel emotionele muziek met veel zeggingskracht. Tegelijkertijd is het vaak kleinschalig, heel persoonlijk. En met humor natuurlijk, vooral als het niet zo goed gaat. Ik kan hier veel van mezelf in geven.”
Dat juist deze muziek momenteel veel mensen aanspreekt, kan Lija Hirsch begrijpen: “Jiddisje muziek is warmte. Ik denk dat de mensen daar behoefte aan hebben. Het is fijn te zien dat enorm veel niet-joodse mensen ontroerd zijn door iets dat zo joods is.
Het is de joodse wereld die beschreven wordt, maar het kan dienen als een algemeen voorbeeld van een menselijke wereld die niet alleen joden aanspreekt.”
In Zwolle zingt Lija Hirsch Hebreeuwse liederen.
“Dan gaat het om liederen uit het Hooglied, om psalmen en Jeminitische volksliederen”, legt ze uit. “Dat is toch vooral religieus materiaal. Heel andere muziek ook. Hebreeuwse muziek is ritmischer en kent vaak heel korte teksten. De jiddisje muziek is dromiger, melancholieker.”
Wajse sjtern
Zojuist is de eerste CD van Lija verschenen. Bij platenmaatschappij Syncoop, een kleine onderneming die zich heeft gespecialiseerd in jiddisje muziek.
“Ik belde Syncoop met de gedachte dat ze veel verzoeken zouden krijgen voor het maken van een CD. Toen bleek dat ze zelf al een paar keer waren getipt om een cd van mij uit te brengen.
Dat was een soort droom die uitkwam. De CD heet: Wajse Sjtern, naar een liedtekst van Abraham Sutskever.
Dat is een religieuze tekst, maar er staat een heel gevarieerd stel liederen op. Een paar bekende nummers en ook liederen die niet eerder werden opgenomen. Een beetje sober, dat woord past denk ik ook bij mijn stijl. En ik hou wel van droevige liederen.”
Jiddisje liederen gaan niet zelden over leed, pijn en onrecht. Toch denkt Lija Hirsch niet dat het zingen van de aangrijpende teksten van bijvoorbeeld Gebirtig kunnen bijdragen aan een ‘betere wereld’.
“Daar ben ik te pessimistisch voor”, bekent ze. “Ik geloof niet dat een lied iemand van slechte plannen kan afhouden. Ik zie in deze teksten meer het persoonlijke, het menselijke van het leed dan dat ik de wereld ermee zou kunnen veranderen.”
