Door Salomon Louis Vaz Dias.
Artikel in ‘Het beloofde land’, pesach 1997.
Omdat de Zionistische Wereldorganisatie in het jaar 5757/1997 haar honderdste geboortedag viert sedert de oprichting te Basel op 29 augustus 1897, waarvan de festiviteiten in Basel zullen plaatsvinden in de laatste weken van augustus 1997, heb ik de pen opgenomen om te vertellen over de joodse gemeente en de Zwitserse stad Basel, tevens hoofdstad van het Kanton Basel-Stadt.
Het is ons bekend dat er reeds in het jaar 500 joden verbleven in het territorium dat nu Zwitserland wordt genoemd, lang voor de vorming van de Zwitserse Confederatie, 700 jaar geleden.
Het eerste document dat aantoont dat er joden waren te Basel dateert van het jaar 1213.
Leden van de eerste joodse gemeente van Basel werden ervan beschuldigd de stads-fonteinen te hebben vergiftigd, wat zou hebben geleid tot de grote plaag van 1349.
Zeshonderd joden werden verbrand op een eiland in rivier de Rijn, de joodse kinderen werden gedoopt en het bezit van deze mensen werd verdeeld onder de burgerij.
In het jaar 1362 vestigden zich er opnieuw joden, afkomstig uit Colmar en andere steden in de Elzas. Zij betaalden twaalf gulden per persoon voor dit privilege.
Spoedig groeide hun aantal tot honderd families en de stad voer er wel bij.
Opgemerkt moge worden dat aan het einde van de 15de eeuw het de oorspronkelijk Duitse drukker Johannes Frobenius was die de eerste boeken te Basel in het Hebreeuws drukte.
Verschillende Christelijke drukkerijen maakten gebruik van de kennis van de joden en in het jaar 1580 werd een speciale editie van de Babylonische Talmoed gedrukt. Deze druk diende als model voor de meeste later verschenen exemplaren.
Na de Franse revolutie in het jaar 1789 kregen de Zwitserse joden het grondwettelijk recht om zich desgewenst waar dan ook in den lande te vestigen.
In het jaar 1805 werd toestemming verleend aan een kleine groep Elzasser joden zich in de stad te vestigen. Ze verkregen het recht hun godsdienst in vrijheid te belijden en na zestig jaar zouden zij volledige rechten kunnen krijgen. In 1872 verkregen de joden van Basel volledige burgerlijke gelijkstelling.
Het Kanton van Basel was het eerste Zwitserse kanton dat het Israëlitisch Kerkgenootschap wettelijk erkende, met de zelfde status als de drie Christelijke kerken.
In de stad Basel vonden sedert 1897 verschillende Congressen van de Zionistische Wereldbeweging plaats. Dit was in een tijd waarin tolerantie jegens joden niet populair wasen in de wereldpolitiek.
Deze congressen kunnen als een uiterst belangrijke passage in de geschiedenis geboekstaafd worden. Theodor Herzl getuigde hiervan duidelijk op 3 september 1897 in zijn dagboek. Hierin geeft hij zijn persoonlijke indruk van dit internationale joodse congres met 185 gedelegeerden afkomstig uit 24 landen en gebieden. Herzl schreef:
“In een kort verslag van het Congres van Basel moge ik opmerken dat ik het gevoel heb dat ik de joodse staat te Basel heb opgericht. Als ik het heden volmondig kon zeggen dan zou ik het de ganse wereld verkondigen. Misschien dat de wereld het zich niet binnen vijf jaar na heden realiseert, maar binnen vijftig jaar zal men het beseffen.”
Het eerste congres van de Zionistische Wereldbeweging in Basel anno 1897 heeft besloten dat het doel der organisatie is de oprichting voor het joodse volk van een algemeen door het brede publiek erkend tehuis in Palestina.
Ten einde dit doel te bereiken achtte het congres het volgende gewenst:
- de bevordering van de vestiging van joodse landbouwers, ambachtslieden en zakenlui in Palestina.
- de federatie van alle joden in lokale en algemene verbanden overeenkomstig de lokale wetgeving.
- het versterken van het joodse bewustzijn en het algemene joodse gevoel.
- het voorbereiden van de nodige door de verschillende overheden te verstrekken toestemmingen, nodig om het zionistische doel te bereiken.
Deze formulering was het gevolg van een compromis, op basis van de zeer uiteenlopende ideeën uitgedragen door de verschillende afgevaardigden, uit zoveel landen en streken afkomstig. Deze bleven, ondanks verschillende pogingen om het te wijzigen, als zodanig geregistreerd.
De zinsnede in de Balfour declaratie van 1917 en het zogenaamde Mandaat voor Palestina: “een nationaal tehuis voor het joodse volk in Palestina” komt oorspronkelijk van het Programma van Basel.
Mijn gedachten gaan ook naar de wedergeboorte van het algemeen gebruik van de Hebreeuwse taal, welke was te danken aan Menachem Ussiskin. Hebreeuws was een taal die eeuwenlang buiten gebruik was. In zijn hoedanigheid van voorzitter van de zionistische beweging heeft Ussiskin zich als eerste anno 1911 geuit in modern Hebreeuws.
Maar er is meer geschiedenis geschreven in Zwitserland, zoals de oprichting van het Joods Nationaal Fonds (Keren Kayemet Le-Israel), te Basel in het jaar 1901 en de eerste assemble van het joodse wereldcongres anno 1936 te Geneve, eveneens in Zwitserland.
Na dit korte historisch overzicht wil ik nog een paar woorden schrijven over de bijzondere band tussen Basel en het zionisme.
De rode draad die door het programma liep waarvoor door gedelegeerden in 1897 werd gekozen betreft de vestiging van een nationaal tehuis voor joden van waar ook ter wereld. Men kan zeggen dat dit programma de grondwet is van de Zionistische Beweging.
In het jaar 1946, gedurende het laatste Congres dat te Basel plaats had, dat de definitieve beslissing werd genomen tot de oprichting van de huidige staat Israël.
In Basel kreeg Theodor Herzl grote ondersteuning van de lokale bevolking en van de autoriteiten. Met haar historische band met het zionisme, de locatie midden in Europa en haar infrastructuur is Basel bij uitstek een plek voor vieringen, vergaderingen en verschillende congressen van de Zionistische Beweging.
De stad bereid zich terdege voor en zal een bijzondere brochure publiceren met daarin naast het geschiedenisverhaal ook een lijst van de bijzondere manifestaties van 1997. Dit boekwerk zal verschijnen in verschillende talen en wordt prachtig geâ¹llustreerd. De 300 bladzijden zullen tevens dienen als catalogus behorende bij een tentoonstelling die vanaf medio juni tot en met oktober 1997 zal kunnen worden bezocht.
Er zal ook een wetenschappelijk georiënteerd symposium plaatsvinden met vooraanstaande sprekers. Eén en ander wordt georganiseerd door de faculteiten geschiedenis en theologie van de universiteiten van Jeruzalem en Tel Aviv.
Gesproken zal worden over de plaats van het Zionistisch denken in de geschiedenis en in het heden en tevens wat de plaats zal zijn van het Zionisme in het derde millennium.
Voorts is er een uitgebreid scala van activiteiten met betrekking tot de historische-, politieke- en culturele band met het zionisme. De Wereld Zionisten Organisatie in samenwerking met het Joods Agentschap voor Israel en het kanton van Basel heeft bijzondere concerten en theater-voorstellingen gepland.
In het jaar 1898 was het de toekomstige eerste president van de onafhankelijke joodse staat, Chaim Weizmann, die participeerde in het eerste zionistische Congres te Basel. In 1946, tijdens het laatste zionistisch Congres dat plaatsvond buiten Israël, was hij voorzitter van het Presidium.
Zijn neef, Ezer Weizmann, participeerde ook in 1946. Thans, 51 jaren later, in zijn functie van president van de onafhankelijke joodse staat Israël, zal bij op staatsbezoek gaan naar het Zwitserse Basel, ten einde de honderdste verjaardag van de zionistische wereldbeweging te gedenken en te vieren.